🌀 Προσωκρατικοί (7ος–5ος αι. π.Χ.) – Η αναζήτηση της “ἀρχῆς”
Οι πρώτοι στοχαστές που προσπάθησαν να εξηγήσουν τον κόσμο με τη λογική και τη φύση, όχι με τη μυθολογία.
-
Θαλής ο Μιλήσιος → Θεωρεί πως το νερό είναι η αρχή όλων των πραγμάτων, γιατί υπάρχει παντού και δίνει ζωή. Έθεσε τα θεμέλια της φυσικής φιλοσοφίας.
-
Αναξίμανδρος → Μίλησε για το ἄπειρον, μια άμορφη, απεριόριστη αρχή από την οποία προέρχονται όλα και στην οποία επιστρέφουν.
-
Αναξιμένης → Είπε πως ο αέρας είναι η ουσία των πάντων, που με πύκνωση και αραίωση μετασχηματίζεται σε άλλα στοιχεία.
-
Ηράκλειτος ο Εφέσιος → Ο κόσμος είναι σε διαρκή αλλαγή· τίποτα δεν μένει ίδιο. Ο πόλεμος των αντιθέτων (ζεστό-κρύο, ζωή-θάνατος) γεννά την αρμονία του κόσμου.
-
Παρμενίδης → Διαφώνησε ριζικά: η αλλαγή είναι ψευδαίσθηση των αισθήσεων· μόνο το Είναι υπάρχει, ενιαίο και αμετάβλητο.
-
Ξενοφάνης → Εισήγαγε μια πρώιμη ιδέα του μονοθεϊσμού· “Ένας Θεός, που δεν μοιάζει με θνητούς ούτε στο σώμα ούτε στο νου.”
-
Εμπεδοκλής → Συνδύασε τα προηγούμενα: τέσσερα στοιχεία (γη, νερό, αέρας, φωτιά) ενώνονται ή χωρίζονται από δύο δυνάμεις – τη Φιλότητα (Αγάπη) και το Νείκος (Έριδα).
-
Αναξαγόρας → Πρώτος εισήγαγε την έννοια του Νου (Νοῦς) ως κοσμική, οργανωτική δύναμη που βάζει τάξη στο χάος.
-
Δημόκριτος → Μαζί με τον Λεύκιππο διατύπωσε τη θεωρία των ατόμων· όλα αποτελούνται από άτομα και κενό. Η πρώτη “επιστημονική” υλιστική θεώρηση.
🏛️ Κλασική Περίοδος (5ος–4ος αι. π.Χ.) – Ο άνθρωπος στο κέντρο
Η φιλοσοφία στρέφεται από τη φύση στον άνθρωπο, την ηθική και τη γνώση.
-
Σωκράτης → Θεωρούσε ότι η γνώση είναι αρετή· όποιος γνωρίζει το καλό, το πράττει. Η μέθοδος του διαλόγου (μαιευτική) βοηθά στην αναζήτηση της αλήθειας μέσα μας.
-
Πλάτων → Μαθητής του Σωκράτη. Υποστήριξε πως ο αληθινός κόσμος είναι ο νοητός κόσμος των Ιδεών· αυτόν μόνο η ψυχή μπορεί να γνωρίσει.
-
Αριστοτέλης → Μαθητής του Πλάτωνα αλλά πιο “γήινος”: μελέτησε τη φύση, τη λογική και την ηθική. Υποστήριξε τη μεσότητα ως αρετή και θεμελίωσε τις επιστήμες.
⛪ Μεσαίωνας (5ος–15ος αι.) – Η συνάντηση φιλοσοφίας και θεολογίας
-
Αυγουστίνος → Συνδύασε τον Πλάτωνα με τη χριστιανική πίστη· πίστευε ότι η αλήθεια βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο και τελικά οδηγεί στον Θεό.
-
Θωμάς Ακινάτης → Εμπνευσμένος από τον Αριστοτέλη, προσπάθησε να δείξει πως πίστη και λογική δεν είναι αντίθετες αλλά συνεργάζονται για να κατανοηθεί ο κόσμος.
🌅 Αναγέννηση (15ος–17ος αι.) – Ο άνθρωπος και η γνώση
-
Έρασμος → Εκπρόσωπος του ανθρωπισμού· πίστευε στη δύναμη της παιδείας, της ηθικής και της ανεξάρτητης σκέψης.
-
Φράνσις Μπέικον → Πατέρας της επιστημονικής μεθόδου. Υποστήριξε ότι η γνώση πρέπει να βασίζεται στην παρατήρηση και το πείραμα, όχι στη θεωρία.
-
Ρενέ Καρτέσιος (Descartes) → Θεμελίωσε τον ορθολογισμό με το “Cogito, ergo sum” (“Σκέφτομαι, άρα υπάρχω”). Έδωσε νέα βάση στη βεβαιότητα της γνώσης.
⚙️ Νεότερη Φιλοσοφία (17ος–19ος αι.) – Νους, εμπειρία, διαλεκτική
-
Τζον Λοκ → Είπε πως ο άνθρωπος γεννιέται “tabula rasa” (καθαρός πίνακας) και η εμπειρία γράφει πάνω του τη γνώση.
-
Ντέιβιντ Χιουμ → Αμφισβήτησε τη βεβαιότητα· θεωρούσε ότι η γνώση είναι συνήθεια του νου, όχι απόλυτη αλήθεια.
-
Ιμμάνουελ Καντ → Συνδύασε ορθολογισμό και εμπειρισμό· ο νους δεν δέχεται παθητικά την εμπειρία, αλλά τη διαμορφώνει μέσω κατηγοριών.
-
Χέγκελ → Εισήγαγε τη διαλεκτική· η ιστορία προχωρά μέσα από σύγκρουση αντιθέτων και σύνθεση. Το πνεύμα αυτοπραγματώνεται μέσω αυτής της διαδικασίας.
🌍 Σύγχρονη Φιλοσοφία (20ός αι.–σήμερα) – Ελευθερία, ύπαρξη, γλώσσα
-
Νίτσε → Επικρίνει την παραδοσιακή ηθική· μιλά για τον Υπεράνθρωπο που δημιουργεί τις δικές του αξίες.
-
Κίρκεγκωρ → Θεμελιωτής του υπαρξισμού· η πίστη είναι προσωπική πράξη επιλογής, όχι λογικό επιχείρημα.
-
Βιτγκενστάιν → Μελέτησε τα όρια της γλώσσας· “Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου.”
-
Σαρτρ → Κορυφαίος υπαρξιστής· υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και φέρει την ευθύνη να δώσει νόημα στη ζωή του.
📘 Συνολική Εικόνα:
Οι Προσωκρατικοί έθεσαν τις βάσεις της κοσμολογικής και φυσικής φιλοσοφίας, οι Κλασικοί εισήγαγαν την ανθρωποκεντρική σκέψη, οι Μεσαιωνικοί συνέδεσαν λόγο και πίστη, οι Νεότεροι οικοδόμησαν τη γνώση και τη μέθοδο, ενώ οι Σύγχρονοι αναζήτησαν το νόημα και την ύπαρξη.
